زیبای حکیمانه

اتحاد ظلم و ظالم و مظلوم یعنی چه؟

ظالم و مظلوم با هم جمع بشوند یعنی چه؟

آیه ی : « وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ » طلاق /1 ؛ و هر کس از حدود الهی تجاوز کند به خویشتن ستم کرده » ؛ از آیاتی است که حلّ آن خیلی آسان نیست ؛

شخص به خودش ظلم کرده است یعنی چه ؟

یعنی این شخص هم ظالم است و هم مظلوم یعنی چه ؟!

این از آن مطالب عقلی است که در کتاب های فلسفی مطرح می شود مثل اتحاد (عاقل و معقول) یا (اتحاد عالم و معلوم ) ؛ نفس در اتحاد (عاقل و معقول) و (عالم و معلوم) آنجا که خودش را تعقل می کند می تواند به جایی برسد که این مفاهیم (عقل و عاقل و معقول) یا (علم و عالم و معلوم) را از یک حیثیت وجودی اتخاذ کند یعنی هر سه ، یک مصداق دارند . لذا اینها می توانند با هم جمع شوند.

اما (اتحاد ظلم و ظالم و مظلوم) ؛ یعنی ظالم و مظلوم با هم جمع بشوند یعنی چه؟

بعضی از مفاهیم هستند که حتماً دو تا مصداق باید داشته باشند مانند (خالق و مخلوق) ، (محرّک و متحرک).

هیچ ممکن نیست که مثلاً الف علّت و خالق خودش باشد ، یا الف محرّک خودش باشد ؛ این دو تا مفهوم تقابل می طلبند . مثل عاقل و معقول نیستند ؛ عاقل یعنی شاهد ؛ خواه خودش را مشاهده کند یا دیگری را ، اگر خودش را مشاهده کرد علم به نفس پیدا کرده است .

اما ظالم و مظلوم باید حتماً دو تا مصداق داشته باشد .

ظالم یعنی از مرز و محدوده ی خود بیرون رود و به مرز و محدوده ی دیگری تجاوز کند ؛ پس معلوم می شود دو چیز است یکی امانت الهی (که با رضایت حلّ نمی شود مانند عِرض و آبروی انسان ) و یکی مِلک انسان که این مال امانت الهی نزد ما نیست.

امام صادق علیه السلام فرمودند : «إِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَى اَلْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ كُلَّهَا، وَ لَمْ يُفَوِّضْ إِلَيْهِ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ » ؛ خدا مؤمن را آزاد آفرید ؛ اما به او اجازه نداد که آبروی خودش را ببرد ، چون آبروی او امانت الهی است ، مال او نیست.»

حالا انسان مالِ خودش را اسراف کرده معصیت کرده اما حق ندارد خودش را ذلیل کند .

(ظالم = یعنی انسان // مظلوم = یعنی آبروی خود انسان که امانت الهی است لذا حق ندارد آبروی خودش را که امانت الهی است ببرد .)

لذا اتحاد ظالم و مظلوم فرض ندارد .

منبع :

تفسیر سوره طلاق / آیه الله جوادی آملی / جلسه چهارم / 1397/07/10